Sau khi tốt nghiệp năm 1937, ông là người Việt Nam đầu tiên được giữ lại làm trợ lý cho Giáo sư Galliard - Chủ nhiệm Bộ môn Ký sinh trùng kiêm Hiệu trưởng Trường Y - Dược lúc đó. Thời gian này để cải thiện thêm cho cuộc sống thiếu thốn của gia đình riêng, ông đã cùng với các đồng nghiệp nghèo mở một Clinic( bệnh viện) mang tên Lucac Championière, tuy vậy hầu như suốt ngày ông làm việc ở Labo tại trường Đại học.

Năm 1942, ông trở thành Trưởng phòng thí nghiệm ký sinh trùng và là giảng viên Sinh vật, Ban Dược.

Từ năm 1943 đến cuối năm 1948, ông được chính phủ Pháp cử sang Nhật trong chương trình trao đổi nghiên cứu sinh và sinh viên giữa hai nước. Ông học tập và làm việc, nghiên cứu tại các labo về vi trùng lao và phong, labo vi nấm gây bệnh, tại Trường Đại học Tokyo, vi trùng đường ruột ở Bệnh viện Truyền nhiễm Tokyo, nghiên cứu về vi trùng học và huyết thanh, miễn dich học tại Quân Y Viện 406 của Mỹ tại Nhật Bản. Trong thời gian đó vừa làm vừa học với các thày, các nhà khoa học, các đồng nghiệp  của Nhật và Mỹ có đầy đủ tư liệu và trang bị hiện đại vào thời đó.

Có thể nói trong 6 – 7 năm học tập, làm việc với các thày và các đồng nghiệp giỏi người Nhật , người Mỹ, trong những labo hiện đại, cộng với tố chất thông minh, khiêm tốn – say xưa nghiên cứu khoa học của mình đã góp phần tạo nên một nhà Khoa học lớn Đặng Văn Ngữ có kiến thức, có tri thức & kỹ năng sâu rộng về nhiều lĩnh vưc: Khoa học cơ bản, Y Dược học cơ sở và Khoa học chuyên ngành.   

Phần 2:
Tóm tắt quá trình công tác làm việc của GS Đặng Văn Ngữ từ khi Ông về nước tham gia kháng chiến( 1949) đến khi quy Tiên(1967).

Đưa hoạt động phòng chống KST về tận cơ sở, về cộng đồng : 

Ngoài những chuyên ngành nêu trên mang nhiều tính hàn lâm, tính labo thực nghiệm – thí nghiệm thì không thể không nhắc đến một lĩnh vực cực ký quan trọng mà GS rất quan tâm và phát triển có hiệu quả từ kháng chiến, nhất là sau năm 1954 đó là Y tế cơ sở/ Y tế công cộng/ Y tế cộng đồng. Các  bệnh do KST nhất là sốt rét, giun chỉ, giun sán mạng lưới phòng chống của KST đã phát triển từ Trung ương đến tỉnh, đến huyện, đến xã đến thôn bản ấp và đến từng nhà ở tất cả các vùng dich tễ trong đó đa số là vùng rừng núi, nông thôn, trong thời bình cũng như trong thời chiến. GS đề nghị cán bộ y tế Lôi cuốn mọi người tham gia, dùng các biện pháp dân gian, đơn giản nhưng có hiệu quả để phòng bệnh( xua muỗi, phát quang bụi dậm quanh nhà, ngủ màn, ăn chin uống sôi,     người dân phải uống thuốc SR trươc sự giám sát của y tế tại nhà,  lấy máu xét nghiệm sốt rét tại nhà, phát thuốc sốt rét tại nhà, tại thôn bản,  lấy máu xét nghiệm giun chỉ về đêm tại nhà, tại thôn xóm, v.v…

GS đã đặt chân đến rất nhiều vùng miền, nhiều thôn xóm bản làng, xa xôi, heo hút. GS đã vào các nhà dân, các chuống trâu bò, các bụi cây quanh nhà, bìa rừng, các khe suối… để bắt muỗi vớt bọ gạy; GS lội ruộng lúa nước để NC tìm nguyên nhân gây viêm da vùng trồng lúa nước(tại nông trường Rạng Đông ở Giao Thủy – Nam Định), và phát hiện ra đó lá do sán máng vịt gây nên.

Ở khía cạnh này chúng ta có thể học GS Ngữ là một thày thuốc chân đất, một tháy thuốc của dân, một thày thuốc rất Nhân văn

- Kết hợp Đông - Tây y trong ký sinh trùng:

Là một người học thời Tây, Trường tây, Y học phương Tây, thày thuốc Tây Y, nhưng GS cũng rất quan tâm áp dụng, kết hợp y dược học cổ truyền.

Hàng chục Đề cương NC về dược liệu cổ truyền chữa một số bệnh KST đã được GS viết ra để Bộ môn KST thực hiện dần khi có cơ hội. Như:

- Công trình NC điều trị bệnh Trichomonas vaginalis bằng cao lá Nhội đã được nhóm NC của GS Nguyễn Thị Minh Tâm thực hiện có kết quả và đã được đưa vào áp dụng,

- Nghiên cứu cây thanh hao hoa vàng điều trị sốt rét đã được GS Ngữ nêu lên từ trước, sau được GS Đỗ DươngThái chỉ đạo triển khai, nhóm nghiên cứu có GS.TS Nguyễn Văn Đề thực hiện( Khi đó GS Đề đang là SV nội trú KST) , BS Đề và  tôi đã vào  BV nhiễm Chợ Quán ngay sau ngày giải phóng miền Nam để tiếp tục nghiên cứu đề tài này..V.v…

Chúng ta học được ở GS: KST cần phải kết hợp vơi YH cổ truyền trong NC điều trị bệnh do KST.

Phần 5

GS Ngữ Một nhà kỹ thuật, một người nhiều sáng kiến, sáng chế khắc phục khó khăn để làm NC

Phương châm/ quy trình làm NCKH của GS ĐVN nói chung là:(1) Đặt ra các giả thuyết/ viết đề cương; (2) Đi tìm bằng cớ để chưng minh: Qua: Thực nghiệm, thí nghiệm, điều tra ở labo & ở cộng đồng ; (3) Kiểm định/ áp dụng thực tế/ thực địa rồi đánh giá.

Trong quy trình làm việc – NC đó GS rất coi trọng tìm bằng cớ để chứng minh, đưa ra kết luận trung thực… Vì vậy GS rất chú trọng làm thí nghiệm, thử nghiệm, rất chú ý tới điều kiện / phương tiện để làm kỹ thuật.                     

Chúng ta nói nhiều về Nhà khoa học Đặng Văn Ngữ, thực ra Khoa học & Kỹ thuật lống ghép làm một. Nhưng ở đây tôi muốn  nhận mạnh một chút ở khía cạnh kỹ thuật, khắc phục khó khăn, tìm tòi, sáng kiến, sáng chế tạo ra công cụ NC. Nhất là trong kháng chiến chống thực dân Pháp, và trong những năm sau hòa bình được lập lại, các labo, các phòng thí nghiệm, … lạc hậu và vô cùng thiếu thốn trang bị.

Vài vi dụ về phát triển kỹ thuật và sáng chế của GS ĐVN:

- Dùng ngô, sắn và cả lương khô để điều chế môi trường nuôi cấy nấm, đó là một trong các điều kiện quyết định điều chế Penicillin thành công tại labo kháng chiến.

-  GS Đặng Văn Ngữ là một nhà vi trùng học( Ông nghiên cứu rất nhiều về vi trùng ở Hà nội, ở Nhật, ở Khu 4, ở Việt Bắc…),GS Nghĩ ra phương pháp vaporisator – phun vi khuẩn bằng bơm kím nhỏ trên môi trường thay cho kỹ thuật ria cấy truyền thống nhờ vậy có được lớp vi khuẩn nhiều và đều khắp trên mặt môi trường thuận tiện cho việc thử thuốc kháng sinh.

- GS Ngữ đã dùng thủy tinh kéo thành kim thủy tinh làm tiêu bản cắm kim muỗi thay cho kim bằng kim loại hay dỉ

- Trong khi VN chưa có bộ thử tác dụng của hóa chất với côn trùng – muỗi, thử tác dụng tồn lưu của hóa chất,  GS đã thiết kế và cho làm thành công để thay thế, dụng cụ này đã được áp dụng nhiều năm.

- Để nghiên cứu tác dụng của các hóa chất, thuốc, dược liệu đối với KST (như giun đũa )  trong phòng thí nghiệm, GS đã cho làm thành công dụng cụ dùng điện ghi “cơ ký”( kimographi ) để theo rõi hoạt động của giun trong môi trường thuốc thử nghiệm thuốc.

- Để nghiên cứu hiện tượng giun đũa cuộn lại gây tắc ruột, giun đũa chu ống mật chủ, chui ống tụy…GS đã cho ra đợi một dụng cụ bằng ống thủy tinh được thiết kế thích hợp để nghiên cứu với các môi trường khác nhau, các độ pH khác nhau ở ruột,…

- Phân ngành KST y học đều biết tác giả của phg pháp XN tìm trứng giun kim ở hậu môn bằng băng dính dính mà tác giả là GS ĐVN, rất tiện dụng so với phương pháp dùng tăm bông. Phương pháp này được quốc tế thừa nhận là phương pháp ĐVN.

- Phương pháp tính mật độ ấu trùng giun chỉ trong máu,

Chúng ta đếu biết mật độ ấu trùng giun chỉ trong máu ảnh hưởng tới độ nặng nhẹ của bệnh, và nhất là môt trong các yếu tố quyết dịch tễ của bệnh, GS đã dùng buống đếm máu để tính mật độ ấu trùng . Phương pháp này được quốc tế công nhận ( Langeron) và lấy tên GS đặt cho phương pháp này.

Và còn nhiều phát kiến nữa…

Các phát kiến này đã được áp dụng có hiệu quả một thời dài tại nhiều nơi: ĐH YDược kháng chiến, Viện Penicillin, Viện Vi trùng Quân khu 4, ĐH YHN, Viện Sốt rét – Ký sinh trùng – Côn trùng trung ương, và nhiều nơi khác…

Suốt đời lao động khoa học không mệt mỏi với nhiều công trình NC nổi tiếng rất hiệu quả, tận tụy với Nước, với Dân, chiến đấu hy sinh quên mình…GS đã được Nhà Nước tặng thưởng rất nhiều phần thưởng cao quý, Huân/ huy chương, danh hiệu.  Tiêu biểu là:

- Hai huân chương kháng chiến

- Anh hùng liệt sỹ

- Giảỉ thưởng HỒ CHÍ MINH về khoa học lần thứ nhất

Phần 9:

NHỮNG BÀI HỌC CHÍNH TỪ CUỘC ĐỜI LAO ĐỘNG & HOẠT ĐỘNG KHOA HỌC CỦA GS ĐẶNG VĂN NGỮ

Năm 1973 GS Đỗ Dương Thái & GS Vũ Phong trao đổi với nhau tại Bộ môn KST ĐHYHN về việc tổ chức cuộc họp/ gặp mặt để tưởng nhớ GS Đặng Văn Ngữ. Tôi được gọi vào làm thư ký. Hai nhà đồng sáng lập Hội nghị KST YH nêu 3 Mục đích của Hội họp, gặp măt / họp/ Hội nghị này là

(1)   Kỷ niệm ngày hy sinh của Anh hùng LS Đặng Văn Ngữ, qua đó trao đổi nêu những điều học tập từ tấm gương của GS( giờ gọi là Bài học từ GS ĐVN)

(2)   Trao đổi về Khoa học

(3)  Trao đổi chia sẻ giữa các Trường về đào tạo và nghiên cứu KST

(  Hội nghị Khoa học và Đào tạo KST)

Tôi xin phép nói rất tóm tắt về một trong các Mục đích chính của Hội nghị(tôi nghĩ những người làm KST Y học đã tự mình rút ra bài học và đã làm theo GS Đặng Văn Ngữ ít nhiều…..)

 Ở trên tôi đã nêu vài cụ thể về học tập gì ở GS ĐVN qua các nội dung trình bày, theo tôi có thể cô đọng về những bài học lớn có thể học tập và quan trọng là làm theo GS ĐVN là:

1. Khi làm nhiệm vụ Khoa học:

2. Khi làm nhiệm vụ giáo viên: Chúng ta học được ở thày giáo Đặng Văn Ngữ:  trước hết chuyên môn phải vững / thật vững; tính sư phạm/ mô phạm / thị phạm phải cao. Thày ra thày  

3. Khi làm nhiệm vụ chữa bệnh cho người nhiễm, người bị bệnh KST- đa số trong họ là những người yếm thế, người nghèo khó:  Chúng ta học được ở thày thuốc Đặng Văn Ngữ: tính nhân ái  và tính  nhân văn

Phần 10

GS Đặng Văn Ngữ- một chiến binh áo trắng thực thụ:

(1)  Từ bỏ nơi đủ điều kiện nghiên cứu phát minh, vật chất đủ đầy, gian nan  tìm đường về nước  tham gia cuộc kháng chiến vĩ đại, tôi nghĩ GS biết gian khổ, nguy hiểm như thế nào, dũng cảm về nước, nhưng không về Hà Nội, không về Huế mà về vùng kháng chiến.

        (2)  Đi “ B” công tác năm 1967:

Ngay khi xây dựng và tổ chức triển khai Kế hoạch Tiêu diệt bệnh sốt rét ở miền Bắc nước ta, ngay trong thời Hòa bình - chưa có chiến tranh phá hoại của đế quốc Mỹ, kết quả rất khả quan, bằng sự hiểu biết sâu sắc và thực tế của mình, GS đã nói trong nội Bộ mộ môn chúng tôi rằng: Loại trừ một bệnh nào đó ra khỏi đời sống cộng đồng là một việc rất khó nếu không có vaccine. GS lấy thí dụ về bệnh đậu mùa, bệnh bại liệt. Bây giờ chiến tranh lan rộng và ác liệt, phòng chống sốt rét càng khó khăn gấp bội

Ấp ủ có thêm giải pháp miễm dịch từ lâu lại thôi thúc GS.

Đây là chuyến đi thực hiện nghiên cứu mà GS đã manh nha từ lâu, đã xây dựng về giả thuyết nghiên cứu, đã đọc và suy nghĩ rất kỹ, đã qua vài đợt nghiên cứu thăm dò, tôi nhớ là hai lần vì  mỗi lần đi công tác lâu lâu, GS đều họp Bộ môn dù ở nơi sơ tán. Nghiên cứu thăm dò đã thực hiện tại Quảng Binh và Vĩnh Linh. Trong thư gửi cho con gái sau mỗi chuyến đi nghiên cứu thăm dò này, GS có nhắc tới những trận bom đạn ác liệt của Mỹ và cũng có  lời tỏ ra hài lòng một phần về kết quả nghiên cứu ban đầu, nên GS tin tưởng và quyết tâm tiếp tục phát triển.

Khi dự định chọn địa điểm (x) - nơi GS tin rằng cơ hội tìm thấy nhiều vật liệu chính cho nghiên cứu sẽ lớn hơn, nghiên cứu về vấn đề (y) đều là bí mật, ( tương đối),