Mặc dù hiện nay các test chẩn đoán nhanh đã giúp xác định sớm bệnh nhân sốt rét để điều trị nhưng kỹ thuật xét nghiệm lam máu nhuộm giemsa cổ điển và truyền thống vẫn là kỹ thuật phổ biến nhất trong việc phát hiện kịp thời người bệnh nhiễm ký sinh trùng sốt rét nếu kết quả xét nghiệm được trả lời sớm trong vòng 2 giờ. Với thực trạng ký sinh trùng sốt rét kháng thuốc đang có xu hướng phát triển và gia tăng nên một bệnh nhân sốt rét phải có ít nhất 3 lam máu xét nghiệm để xử trí điều trị phù hợp và hiệu quả.
Xét nghiệm lam máu phát hiện ký sinh trùng sốt rét
Để tăng cường công tác giám sát, phát hiện nhiễm ký sinh trùng sốt rét ở bệnh nhân; hiện nay mạng lưới điểm kính hiển vi cơ sở đã xây dựng, phát triển hoạt động tại hầu hết các trạm y tế xã, thị trấn vùng sốt rét lưu hành nên tạo điều kiện khá thuận lợi trong việc chẩn đoán xác định và điều trị người bệnh kịp thời, hiệu quả ở tuyến đầu. Như vậy, những cơ sở y tế từ trạm y tế đến các bệnh viện phải thực hiện ít nhất 3 lam máu xét nghiệm cho mỗi bệnh nhân sốt rét vì chúng có ý nghĩa hết sức quan trọng.
Lam máu thứ nhất được thực hiện vào ngày đầu tiên D0 là ngày trước khi điều trị giúp xác định chủng loại, thể loại, mật độ ký sinh trùng một cách cụ thể để có cơ sở khoa học so sánh với đáp ứng điều trị những ngày sau đó. Việc xét nghiệm lam máu ngày D0 phải được trả lời kết quả sớm trong vòng 2 giờ, nếu lần đầu xét nghiệm với kết quả âm tính nhưng cơ sở y tế vẫn còn nghi ngờ người bệnh bị mắc sốt rét thì phải xét nghiệm thêm từ 2 đến 3 lần nữa cách nhau 8 giờ hoặc vào thời điểm bệnh nhân đang lên cơn sốt để phát hiện và xác định thận trọng về kết quả của lam máu xét nghiệm ngày D0. Khi chẩn đoán xác định cụ thể bệnh nhân nhiễm ký sinh trùng sốt rét mới điều trị bằng thuốc đặc hiệu theo đúng chỉ định của phác đồ Bộ Y tế ban hành. Cần lưu ý việc nhân viên y tế giám sát người bệnh uống thuốc sốt rét ưu tiên (first line) hay nói một cách khác là người bệnh phải uống thuốc ngay trước mặt nhân viên y tế để bảo đảm đủ và đúng liều thuốc quy định trong ngày D1. Khi bệnh nhân bị nôn trong vòng 30 phút sau khi uống thuốc thì phải cho uống lại một liều thuốc khác như trước khi bị nôn.
Lam máu thứ hai được thực hiện vào ngày D3 sau 3 ngày điều trị và lẽ dĩ nhiên cũng phải trả lời kết quả sớm trong vòng 2 giờ; nếu ngày D3 kết quả xét nghiệm lam máu vẫn còn ký sinh trùng sốt rét, mật độ ký sinh trùng còn từ 25% trở lên so với mật độ ký sinh trùng của ngày D0 và diễn biến lâm sàng nặng hơn hoặc người bệnh vẫn sốt hay tình trạng bệnh xấu đi thì phải dùng thuốc điều trị thay thế như trên đã nêu; nếu ngày D3 kết quả xét nghiệm không còn ký sinh trùng sốt rét và diễn biến lâm sàng nặng hơn hoặc người bệnh vẫn sốt hay tình trạng bệnh xấu đi thì phải tìm nguyên nhân khác. Lam máu xét nghiệm ngày D3 giúp xác định việc điều trị thất bại sớm để xử trí kịp thời, phù hợp nhằm hỗ trợ bệnh nhân đáp ứng hiệu quả can thiệp.
Lam máu thứ ba thực hiện vào ngày D7 sau một tuần điều trị, nếu ký sinh trùng sốt rét cùng chủng loại xuất hiện trong lam máu xét nghiệm ở ngày này kèm theo triệu chứng có sốt hay không sốt đều được xác định là điều trị thất bại muộn để kịp thời xử trí can thiệp theo phác đồ quy định bằng các loại thuốc điều trị thay thế.
Hiện nay sốt rét kháng thuốc chủ yếu nói đến loại ký sinh trùng sốt rét Plasmodium falciparum kháng lại với các loại thuốc đang sử dụng, chúng dễ dẫn đến nguy cơ gây sốt rét ác tính và tử vong; đây là một khó khăn và thách thức lớn về chuyên môn kỹ thuật trong điều trị. Vì vậy trong quá trình điều trị, cơ sở y tế nhất thiết phải theo dõi bệnh nhân sốt rét về mặt lâm sàng kể cả xét nghiệm lam máu để phát hiện các trường hợp điều trị thất bại sớm và điều trị thất bại muộn nhằm xử trí kịp thời, hiệu quả bằng một bộ 3 lam máu xét nghiệm vào ngày D0, ngày D3 và ngày D7. Việc này đơn giản, dễ thực hiện và cơ sở y tế nào cũng có thể thực hiện được; trong khi đó quy trình kỹ thuật in vivo nghiên cứu kháng thuốc theo quy định của Tổ chức Y tế Thế giới (WHO) là phải thực hiện đủ một bộ 8 lam máu xét nghiệm vào các ngày D0, D1, D2, D3. D7, D14, D21 và D28; thậm chí có thể có thêm cả lam máu thứ 9 xét nghiệm ngày D42 nữa.
Do đó, một bệnh nhân sốt rét trong quá trình điều trị phải có ít nhất 3 lam máu xét nghiệm là một yêu cầu cần thiết hiện nay, chúng ta nên quan tâm đến vấn đề này.
TTƯT.BS. NGUYỄN VÕ HINH